Librazhdi

Rajoni për të cilin po dedikojmë sot këtë artikull, është  Parku Kombëtar i Shebenikut pranë qytetit të Librazhdit. Është quajtur si mushkëria e Shqipërisë së Mesme. Është një zonë  e mbrojtur dhe ofron larmirshmëri turizmi, sidomos atë malor. Ka varietete të mrekullueshme për tu vizituar që mund të linin pafjalë këdo vizitor ngado që të vinte, saqë  do ishte ‘’ziliqar’’ që  nuk kishte një bukuri të tillë në vendin e tij’’.

Parku kombëtar Shebenik- Jabllanicë ndodhet në brezin e gjelbërt të Evropës dhe është pjesë e një zone të gjerë dhe komplekse gjeografike . Ky park është një zonë me bukuri të rralla natyrore ku gjenden disa nga peizazhet malore më madhështore dhe befasuese në tërë Ballkanin.

Ai shtrihet përgjatë luginës së lumit Shkumbin në lartesinë 2200m mbi nivelin e detit. Parku është habitat i ariut të murmë, ujkut, dhisë së egër, derrit të egër etj. Në ujërat e ftohta rritet trofta e kuqerremtë. Zona dallohet për florën e pasur dhe shumë të larmishme, prej kushteve të përshtatshme të terrenit dhe formave të tyre të shumta gjeologjike e gjeografike. Ndër llojet e bimësisë mund të përmendim: ahun, lajthin, çajin e malit etj. Në këtë park është i zhvilluar turizmi malor. I nxitur nga bukuritë natyrore të Shebenikut . Gjithashtu pa harruar ndër të tjera liqenet akullnajore, të cilat ndodhen në Fushë-Stude dhe në Shebenik dhe që janë destinacione të njohura të turizmit malor nga turistë vendas por dhe te huaj. Një ndër karakteristikat e banorëve të zonës është mikpritja në stanet dhe shtëpitë e fshatrave, ku mund të shijoni ushqimin bio dhe produktet e fresketa të mishit apo një gotë dhallë të ftohtë nga qumështi i freskët i lopës. Kohët e fundit kjo zonë është futur në guidat turistike të Shqiperisë si një ndër destinacionet e preferuara të turizmit malor nga ata që e kanë provuar.

Ky është një rajon i mbrojtur me ligj

Parku Shebenik – Jabllanicë

Parku Kombëtar i Ekosistemit Shebenik – Jablanicë shtrihet ne verilindje të vendit tonë, në kufijtë e administrimit pyjor të Librazhdit. Ai është shpallur Park Kombëtar me vlera të larta ekoturistike, në përshtatje me konventat ndërkombëtare për shtimin e sipërfaqeve të mbrojtura.Parku ka një sipërfaqe të përgjithshme prej 33, 927,66 ha, ku pjesën kryesore e zënë pyjet,  pastaj kullotat, tokat bujqësore e ato joprodhuese, shkëmbore, si dhe trojet. Ai shtrihet brenda këtyre kufijve:

• Në veri (Rrethi i Bulqizës): Pika e takimit të rrugës automobilistike Librazhd – Steblevë me rrugën Librazhd- Dorëz, ura e lumit Rapun, pranë fshatit Zgosht, shkalla e Lunikut, fshati Llange, Fushë Studen. Kufiri verior ndjek rrugën e fshatit Borovë, përroin e Zallit të Klenjës, ndërpret rrugën automobilistike Steblevë – Klenjë dhe pika kufitare Shkëmbi I Shqipes.
• Në lindje Republika e Maqedonisë (Jablanicë), Shkëmbi i Shqipes, vijon përgjatë kufirit shtetëror, Maja e Radacit (2081 m), Qafa e Kruqit (2132 m), Shpella e Ariut (2030 m), Qafa e Kokelit (1883 m), Maja e Re e Kurorës), Maja Varri i Marikës, Maja e Kallkanit, Qafa Rinas (1 404 m).
• Në jug (Komunat Rrajce, Qukës, Hotolisht, Qendër): ndjek kurrizin dhe rrugën për këmbësorë, në drejtimin Qafa e Policës (maja Kyqi Mjet), kalon te Qafa e Gjashtë Lisave, ndjek rrugën për këmbësorë, Maja e Skurës.
• Në perëndim (Komunat Lunike Steblevë), zbret kurrizin, ndërpret lumin e Bushtricës, vijon në Maja e Trestenikut, Maja Varri i Plakës, ndjek rrugën këmbësore për në fshatin Bozgarë – Kokrevë, ndërpret përroin e Hotolishtit, ngjitet kurrizit, kalon përgjatë rrugës Dorëz – Librazhd, deri te pika e takimit me rrugën automobilistike Librazhd – Steblevë.

Vlerat  ekoturistike te Parkut,  flora dhe fauna.

Përsa u përket vlerave ekologjike mund te themi se janë të shumta, si flora e fauna, ashtu edhe peizazhet turistike, me pyjet te larte ahu, bredhi, pishe të zezë, dushqesh, shkurresh e llojshmëri e pasur bimësie barishtore. Vlera të veçanta ka hidrografia,me lumenj, përrenj, liqene artificialë, burime(gurra) dhe pellgje ujore karstike. Fauna është e pasur me lloje të shumta, por një pjesë janë te rrezikuara, si rrëqebulli, kaprolli, dhia e egër, etj. Llojet e tjera që hasen janë: derri i egër, gjeli i egër, thëllëza e malit, grifsha dhe shume lloje harabelash. Po ashtu, ka shumë lloje zvarranikësh e amfibësh (peshq) në lumenj e liqene, etj.

Turizmi

Turizmi në këtë zonë edhe pse është në fazat e para të zhvillimit, vizitorët nuk mungojnë. Kjo zonë parku, përveç vlerave turistike ka edhe pasuri kulturore e tradita të hershme. Ka mjaft monumente natyrore të shpallura apo jo, që mund të vizitohen nga turistët, studiuesit, etj. Përmendim  psh, Fshatin  Llangë me shtëpi karakteristike me mure guri, trekatëshe, shumë vjeçare; Kishën e Koshorishtit, ndërtuar në  një  shpelle para mijëra vitesh,  liqenet karstike  Shebenik, liqenin e Fushë Studes, Vlaskën, Fushën e Dorëzit, Bredhin e Fushë Kuqes, Rrapin e Taksimit, Shkallën e Skënderbeut, Gurrën e Ariut e shumë të  tjera. Në  këtë zonë komuniteti organizon  mjaft  aktivitete social-kulturore e tradicionale, të  cilat  janë e vetmja frymëmarrje e këtij komuniteti dhe këto janë festat  tradicionale  që  festohen gati në çdo fshat të  madh  dhe kanë  secili  të  veçantat e veta, por nga pikëpamja e pjesëmarrjes janë shume të vlefshme, sepse marrin pjesë shumë nga anëtarët e komunitetit, të ftuar,  por dhe të  huaj. Kostumet popullore  tradicionale  ndryshojnë në  disa  fshatra  po  ashtu  edhe  këngët e vallet  popullore. Festat  kryesore që  zhvillohen  në  këtë  zone  janë:  Festa“DOREZ”,  festë  mjaft e madhe, me aktivitete kulturore  tradicionale  në  terren  natyror. Po ashtu, festa e Shën Gjergjit  në  Steblevë, ajo e Qarrishtës, ajo e Rrajces, e Lunikut, etj. 

Rrëqebulli:  kafsha ‘’ekzotike’’ e Ballkanit, përtej gojëdhenave është e vërtetë, që është banor i rregullt i Librazhdit. Kjo kafshë që është quajtur si Tigri i Ballkanit është gjendur pikërisht në këtë zonë të Librazhdit.

Në disa publikime të tjera por edhe nga kontakti që kemi me Shoqatën për Ruajtjen dhe Mbrojtjen e Mjedisit Natyror në Shqipëri (PPNEA) e cila rreth 5 vjet që punon në një projekt të përbashkët me EURONATUR, organizatë mjedisore në Gjermani, “Për rimëkëmbjen e Rrëqebullit të Ballkanit” janë fokusur në gjetjen e habitateve të kesaj kafshe interesante në hapësirën e Parkut Kombëtar Shebenik-Jabllanice dhe në të gjithë rajonin malor të Shqipërisë veriore me anë të përdorimit të kamerave-kurth.

Rreqebulli i ballkanit (Lynx lynx balcanicus) është një nga llojet e faunës më të rrezikuar në Shqipëri dhe që prej vitit 2006, PPNEA së bashku me partnerë ndërkombëtare nga Zvicra, Gjermania, Maqedonia dhe Norvegjia, ka ndërmarrë një program për studimin dhe ruajtjen e popullatës së tij – Programi për Rimëkëmbjen e Rrëqebullit të Ballkanit.

Vlerësimet më të fundit të ekspertëve tregojnë se numri i rrëqebujve në Shqipëri nuk i kalon 15 – 20 individë në total dhe si i tillë është i klasifikuar si një lloj i kërcënuar në mënyrë kritike (CR – Lista e Kuqe, 2007).

Gjithsesi, nga kërkimet ndër vite me metoda bashkëkohore shkencore, deri më sot nuk ishte provuar prania e rrëqebullit në gjendje të egër në Shqipëri dhe shenjat e prezencës së tij vinin kryesisht nga individë të vrarë dhe të ruajtur si trofe ose nga informacione të rastësishme të marra nga popullsia e zonave rurale, sidomos në zonën e Steblevës, Librazhd.

Si rrjedhojë, ky është një nga rezultatet më të rëndësishme të arritura deri më tani pasi provon në mënyrë perfundimtare për praninë e rrëqebullit në vendin tonë dhe përbën një thirrje të fuqishme për marrjen e masave të menjëhershme për ruajtjen e tyre dhe të habitateve ku ata jetojnë.

Metodologjia e përdorur nga PPNEA për monitorimin e faunës në vend, ka në thelb përdorimin e pajisjeve të quajtura ‘’ kamerakurth”, me anë të të cilave u realizua dhe fotografimi i rrëqebullit të parë në vend.

Kamerat-kurth janë aparate me shkrepje automatike, të pajisura me një sensor me rreze infra i cili dedekton lëvizjen e kafshëve me gjak të ngrohtë dhe i fotografon ato në momentin që kalojnë përpara pajisjes.

Këto pajisje montohen në pemë apo kunja të posaçme të vendosura në pyje, pranë shtigjeve ku njihet lëvizja e kafshëve të egra. Kjo metodë, është një metodë jo-invazive për studimin e faunës, pasi gjeneron informacion në lidhje me praninë dhe abundancën e llojeve të ndryshme pa i shqetësuar ato.

Rrëqebulli mbrohet edhe nga konventa ndërkombëtare, si Konventa e Bernës dhe Konventa Ndërkombëtare për Tregtinë e Specieve në Rrezik (CITES) të cilat janë ratifikuar nga Republika e Shqipërisë.

Situata e rrëqebullit të Ballkanit është edhe më alarmante po të mendohet se ai përbën një popullatë dhe nënlloj (subspecie) më vete dhe të diferencuar gjenetikisht nga popullatat e rrëqebujve të tjerë nëpër botë. Kësisoj, ai ka vlera të mëdha për diversitetin biologjik dhe trashëgiminë natyrore të vendit tonë dhe përbën një thesar të natyrës shqiptare.

Specialistët Aleksandër Trajçe dhe Bledi Hoxha në çdo kohë kontrollojnë kamerat e vendosura në shtigje të ndryshme ku gjejnë jo vetëm rreqebullin por edhe kafshë të tjera si Ariu, Dhelpra, Ujku, etj. por objekti kryesor i montimit të këtyre kamera është ‘’mbreti i kafshëve’’ në Shqipëri.

Parku Kombëtar Shebenik – Jabllanicë me një sipërfaqe 33.900 ha pyje dhe kullota tashmë është në një fazë zhvillimi për vetë faktin se shfaq mjaft interes ne drejtim vlerave ekologjike, turistike si dhe interes për studiues dhe botues të ndryshëm. Rreth 2000 ha të këtij parku ka gjasa që të përfshihet në listën e UNESCO-s si vlerë e trashëgimisë botërore .

Shembuj , mbresa te shkeputur nga banorët rreth turistëve që vijnë…

Por atë që nuk e “njohin” apo nuk kanë mundësi të shfrytëzojnë vendin, turizmin, prej vitesh e kanë “zbuluar” një grup turistësh amerikanë. Vendasit na treguan se 20 prej tyre, prej 10 vjetësh, vijnë e kalojnë nga një muaj pushime këtu. Kontakti i tyre me këto bukuri natyrore, na thonë se ka qenë i rastësishëm dhe nis para 10 vjetësh. Një 50-vjeçar amerikan, vjen për kuriozitet në vendlindjen e një emigranti vendas, ikur në kontinentin e largët në vitin 1991. U befasua nga natyra dhe ç’ka afronte ajo. Në vitin e ardhshëm e në vazhdim, ai së bashku me të njohur të tij, vijnë për pushime. Ngrenë çadrat, gatuajnë vetë, e ndonëse u mungon dhe energjia elektrike, shfrytëzojnë klimën malore dhe bukuritë e këtij vendi!

Shpresojmë që ky artikull tju ketë ndihmuar të  njiheni me këtë vend dhe ju ftojmë ta vizitoni sepse …

Është një perlë e rrallë kjo zonë , me sipërfaqe të mëdha pyjore të ruajtura si askund, me lëndina e gjelbërim të pamatë, burime të shumta ujore si mundësi për hidrocentrale lokale e kultivim të troftës, me resurse të virgjëra për investime në turizëm.

P.s: Gjithashtu turistët mund të vizitojnë pranë kësaj zone dhe urën e vjeter antike Egnantia afër fshatit Mirakë. Aty mund të njohin të kaluarën dhe jetesën e saj me të tashmen. Një ndër atraksionet më të vjetra në Shqipëri që daton që në periudhen e Ilirëve. Nje urë e restauruar dhe thesar i lënë nga ajo kohë.

Foto shoqeruese të tjera :

Ura Egnantia. Urë e vjetër ilirike, një arsye më shumë për të vizituar këtë zonë. 

Shkoder

Është një nga pjesët më të virgjëra të bregdetit shqiptar. E quajtur “Delta Buna” njihet nga shkodranët si grykderdhja e Bunës, aty ku ujërat e këtij lumi bashkohen me Detin Adriatik. Vetëm 5 kilometër larg nga qendra e plazhit të Velipojës, kjo është vija kufitare që ndan Shqipërinë me Malin e Zi.

E pashfrytëzuar, e qetë, e zakontë. Kur përballesh me atë peisazh të mrekullueshëm, mendohesh gjatë por nuk kupton arsyen se pse ai vend aq i rëndësishëm për Shkodrën është lënë i veçuar, i shkëputur nga pjesa tjetër e plazhit të Velipojës. Një pamje e rrallë dhe një nga pjesët më të pashfrytëzuara të detit adriatik. Grykderdhja e Bunës, ish-porti tregtar nga ku anijet që vinin nga Venecia e Trieste zbarkoheshin aty, në ditët e sotme, ka mbetur e patrazuar.

Për të mbërritur në atë vend pushuesit ose turistët duhet të përshkojnë një pjesë të mirë të bregdetit të Velipojës.

Lehtësisht mjaftojnë 30 apo 40 minuta për tu takuar me atë pamje të pazakontë. Shkodra njihet si qyteti i parë shqiptar ku kanë mbërritur të organizuar grupe turistësh të huaj. Kjo ka ndodhur në prag të luftës së parë botërore me turistët që vinin nga Triste dhe zbarkonin pikërisht në derdhjen e Bunës.

Sot, qoftë turistët apo edhe pushuesit mungojnë. Territori edhe pse jo shumë i madh, nuk shqetësohet nga askush. Nga derdhja e Bunës fillonin lundrime të rëndësishme që shkonin drejt Venecias e drejt Tristes gjë që sot nuk ndodh më.
Sot Shkodra është e bukur dhe e rëndësishme për arsye të tjera por të qënit port detar është patjetër diçka që ky qytet nuk e ka më. Koha ka bërë të sajën. Ujërat e Detit Adriatik e kanë shndërruar tërësisht pamjen e dikurshme duke zvogëluar në masë atë pjesë nga baticat e zbaticat e viteve.

Derdhja e Bunës si e vetmja xhungël në gjithë bregun lindor të adriatikut ka dhjetra specie zogjsh e kafshësh gjysmë të ruajtur. Gjithnjë e më shumë ekzistenca e tyre është në zhdukje. Para 13-14 vitesh ishte i vetmi vend në Shqipëri ku mund të bëjë plazh njëkohësisht edhe në ujë me kripë edhe në ujë të ëmbël të një lumi me deltë madhështore. Sot ajo grykë e ngushtë  nuk egziston më. Peshkatarët apo turistët e para 13-14 viteve e kujtojnë me nostalgji.

Një kënaqësi janë 30 minutat të cilat duke ecur në këmbë duhen për të shijuar grykderdhjen e Bunës. Gjatë ecjes takohesh me forma drunjësh nga më të ndryshmet dhe më të veçantat. Dunat e paprekura të rërës apo uji i kristaltë i detit për një moment të largojnë streset e përditshmërisë. Lumi Buna mund të jetë i vetmi i cili derdhjen e tij e ka në formë delte natyrale me tri degë.
Dy nga këto degë i përkasin pjesës malazeze ndërsa njëra i takon palës shqiptare. Aty ndodhen dy ishuj të vegjë, ishulli Ada dhe ishulli i Franc Jozefit të cilët kufizohen me Malin e Zi. Të dy këta ishuj janë drejt reduktimit. Gjithnjë e më shumë po humbasin në ujë duke mos patur më shëmbëllimin apo orientimin e mëparshëm. Përreth rezervati i Velipojës, mbrojtësi i saj është larg parametrave të një vendi të tillë, paçka kujdesit të madh të një sitit të vogël të njerëzve që gjëjnë kohë për tu marrë me të. Rezervati i pyllit të Velipojës prej 700 hektarësh, për ata që e shohin për të parën herë duke i larmishëm me florë e faunë të shumëllojshme.

Aktualisht është shpallur “zonë e mbrojtur” dhe si e tillë gëzon mbrojtje të veçantë. Në të janë katër breza pyjore dhe katër këneta të vogla të cilat lidhen në rrugë tokësore njëra me tjetrën. E gjithë pasuria natyrore është ruajtur e paprekur prej natyralit pasi aty nuk ka të drejtë të ndërhyjë asnjeri, sidomos në gjueti. E megjithatë kjo nuk do të thotë se askuh nuk ka të drejtë të futet aty. Rezervati është i hapur për të gjithë ata persona të cilët duan që ta vizitojnë atë kundrejt disa tarifave simbolike. Ky rezervat është një arsye më shumë për të shijuar grykderdhjen e Bunës. Natyrisht që specialistët e mjedisit nuk mund të jenë aq të kënaqur për rezervatin në të cilën është investuar fare pak për të mos thënë aspak. Sido që të jetë aty natyra ka ndërthurur bukurinë përgjatë asaj vije bregdetare që në total përllogaritet rreth 15 kilometër e gjatë dhe 200 metër e gjërë. Bashkegzistenca e detit, lumit, malit, kodrave, lagunës e pyllit e bën Velipojën shumë tërheqëse dhe mjaft të larmishme.
“Delta Buna” është një nga pjesët e veçanta të Shkodrës kozmopolite ku kulturat përziheshin e komunikonin me anën tjetër të adriatikut. Atëherë Derdhja e Bunës e bënte qytetin portual duke e shndërruar në nyjën e gjeopolitikës detare austro-hungareze sëbashku me Triesten, Venecian, Budvën e Tivarin. Veç flladit të lehtë të erës e kërcitjes të njëtrajtshme të dallgëve, Delta Buna, e reduktuar sëtepërmi në 13-14 vitet e fundit nga ujrat e detit adriatik, në pjesën më të madhe të kohës fle e qetë. Përgjumjet rrallë herë i prishin kuriozët e paktë apo peshkatarët të cilët kanë zgjedhur pikërisht atë zonë si burimin e të ardhurave të tyre. Edhe pse me një vlerë të madhe, nuk shfrytëzohet. Delta Buna është perla e harruar e natyrës. Desh harruam, ndonjëherë shkrepin foto të sapomartuarit!

Duke sharë nëpër dhëmbë, pasi rrëshkiti mbi një lëkurë banana, e ngriti atë nga toka dhe e hodhi në kosh… Ndërsa, tani më është bërë e zakonshme që komshia të më ankohet për plehrat që bien në ballkonin e saj nga katet e larta. Dhe sa histori të tilla dëgjon e shikon në Tiranën tonë…

A duhet të nisë që këtu menaxhimi i mbetjeve? Eksertët thonë që po, duke vënë theksin tek edukimi mjedisor, kryesisht tek fëmijët dhe të rinjtë. Përpjekjet e para janë bërë, por sa rezultativë kanë qenë deri tani programet e shumta ndër vite për këtë qëllim? Shoqata të ndryshme mjedisore në bashkëpunim edhe me Bashkinë e Tiranës kanë vendosur kosha të ndarë për ndarjen e mbetjeve në burim, por edhe këtu rezultati ka lënë për të dëshëruar.

Qytetarët ankohen madje se koshat shpesh herë vendosen keq pa shenjat që tregojnë diferencimin e mbetjeve, por nga ana tjetër edhe për mungesë të tyre në distanca të mëdha rruge apo zonash.

Mbetjet e familjeve, institucioneve apo bizneseve në vend grumbullohen pa ndarje dhe të tilla shkojnë dhe në landfield-e apo venddepozimet, që përgjithësisht ndodhen në zona periferike dhe në rastin më të keq buzë rrugëve nacionale apo lumenjve. Ndotja në mjedis dhe shëndet është e madhe nga dekompozimi i tyre, ndërkohë që në raste të djegies kostot janë më të mëdha për qytetarët.